मन्त्रालयको परिचय 2078-11-13

क) पृष्ठभूमी

नेपालको संविधान बमोजिम देशमा संघ, प्रदेश र स्थानिय गरि तीन तहको सरकार रहेको छ। संविधान प्रदत्त अधिकार तथा स्वीकृत कार्य विभाजन नियमावली अनुसार तिनवटै सरकारहरुबाट गरिने कार्य विभाजन गरिएको छ। प्रदेश सरकार कार्य सञ्चालन विभाजन नियमावलीमा तोकिएको कार्य जिम्मेवारीहरु वमोजिम बागमती प्रदेशका तेह्र वटै जिल्लाहरुमा खानेपानी, ऊर्जा तथा सिँचाइका क्षेत्रमा विभिन्न कार्यहरु सम्पादन गर्दै आईरहेको छ। खानेपानी योजना निर्माण (ग्राभिटी, पम्पिङ, खानेपानी गुणस्तर सुधार), ढल निकाससंग सम्बन्धित आयोजनाहरु, सिँचाइ आयोजनाहरु निर्माण, भूमीगत जलश्रोत, नदि नियन्त्रण(तटबन्ध), नविकरणीय ऊर्जा प्रवर्द्धन सम्बन्धि कार्यहरु, वैकल्पिक ऊर्जा प्रवर्द्धनका क्षेत्रमा अध्ययन, अनुसन्धान, योजना तर्जुमा, स्वीकृती तथा मातहतका कार्यालयहरुबाट योजना निर्माण, सञ्चालन र मर्मत सम्भार लगायतका कार्यहरु यस मन्त्रालयले सम्पादन गरिरहेको छ ।

ख) सोच

• स्वच्छ, सर्वसुलभ र दिगो खानेपानी तथा सरसफाई सेवा।
• दिगो एवं भरपर्दो सिँचाइ सुविधा उपलब्ध गराई कृषि उत्पादन र उत्पादकत्व वृद्धिमा योगदान।
• जलविद्युत, नविकरणीय ऊर्जा र जलश्रोतको दिगो र भरपर्दो विकास मार्फत प्रदेशको समृद्धिमा योगदान।

ग) उद्देश्य

• प्रदेश भित्र बसोबास गर्ने नागरिकलाई आधारभूत खानेपानी सेवा पर्याप्त तथा सर्वसुलभरुपमा उपलब्ध गराउने र मध्यम तथा उच्च गुणस्तरको खानेपानी सुविधाको पहुँच विस्तार गर्ने।
• प्रदेश भित्रका सम्पूर्ण घरधुरीमा आधारभूत सरसफाई सुविधाको प्रत्याभूत गर्दै पुर्ण सरसफाई तर्फ उन्मुख गर्ने।
• जलवायु प्रभाव लगायतका कारण सुख्खाग्रस्त बन्दै गैरहेका स्थानहरुमा भूमिगत पानी पुनर्भरण, जलाधार क्षेत्र तथा मुहान संरक्षण गरी पानीको श्रोतको दिर्घकालीन व्यवस्थापन गर्ने।
• मध्यमस्तरका सिँचाइ आयोजनाको विकास गरी कृषियोग्य भूमिमा बर्षैभरि भरपर्दो रुपमा सिँचाइ सुविधा उपलब्ध गराउने ।
• परम्परागत र जिर्ण सिंचाइ पूर्वाधारहरुको मर्मत सम्भार, सुधार तथा पुनर्स्थापना गरी सिँचित कृषि क्षेत्रको संरक्षण तथा विस्तार गर्ने।
• जलाधार व्यवस्थापन तथा जलउत्पन्न विपद् न्यूनीकरण एवं व्यवस्थापनबाट आर्थिक सामाजिक क्षति तथा जोखिम न्यूनीकरण गर्ने ।
• ऊर्जा दक्षता सहित गुणस्तरयुक्त, भरपर्दो र सुलभ रुपमा सबै घर परिवार र उत्पादनशील क्षेत्रमा विद्युत सेवाको पहुँचमा विस्तार गरी विद्युत खपतमा वृद्धि गर्ने ।
• नवीकरणीय तथा वैकल्पिक ऊर्जाको माध्यमबाट ग्रामीण तथा राष्ट्रिय प्रसारण प्रणालीको पहुँच बाहिरका क्षेत्रमा विद्युतीकरण र उद्योग सञ्चालन गरी रोजगारी सिर्जना गर्दै दिगो र समावेशी आर्थिक वृद्धिमा टेवा पुर्याउने।

घ) रणनीति

• आधारभूत खानेपानी सुविधा नपुगेका र सुख्खाग्रस्त क्षेत्रहरुलाई उच्च प्राथमिकतामा राखी लिफ्टिङ्ग तथा पम्पिङ्ग प्रविधिमा आधारित खानेपानी आयोजनाहरु सञ्चालन गर्ने।
• मध्यम तथा उच्चस्तर खानेपानी सेवा विस्तारको लागि खानेपानी गुणस्तर सुधार आयोजनाहरुलाई प्राथमिकता दिई शहर र शहरोन्मुख तथा बजार क्षेत्रमा खानेपानी सेवाको स्तरवृद्धि गर्ने।
• स्थानीय तह तथा खानेपानी बोर्ड लगायतका निकायहरुसँगको सहकार्यमा सहलगानी खानेपानी आयोजना सञ्चालन गर्ने।
• खानेपानी आयोजना निर्माण, मर्मत सम्भार तथा व्यवस्थापनमा वैकल्पिक वित्तीय स्रोत तथा जनशक्ति परिचालन गर्ने।
• प्रदेशका सबै घरधुरीमा शौचालय निर्माण, सतही ढल तथा ढल प्रशोधन प्रणालीको विकास गरी वातावरणीय स्वच्छता कायम गराउने।
• संघीय विभाग तथा स्थानीय तहसंग सहकार्य र समन्वय गरी पालिका तथा प्रदेश स्तरीय WASH Plan तयार गर्ने।
• खानेपानी तथा सिँचाई प्रणालीको व्यवस्थापनको लागि जलाधार क्षेत्र तथा मुहान संरक्षण गर्ने।
• सिँचाई विकासको गुरुयोजना र कृषि विकास रणनीति अनुसार जलवायु परिवर्तन अनुकुलन हुने गरि सिँचाइ योजनाहरुको विकास एवं विस्तार गर्ने।
• संघ र स्थानीय तहसंग समन्वय र सहकार्यमा सिँचाई प्रणालीको विकास गर्ने तथा बाह्रै महिना सिँचाई सेवा उपलब्ध गराउन मझौला, अन्तर जलाधार र जलाशययुक्त आयोजनालाई प्राथमिकताका साथ अघि बढाउने ।
• उत्पादन र उत्पादकत्व वृद्धिको सम्भावना बोकेका क्षेत्र तथा खाद्य असुरक्षित क्षेत्रलाई प्राथमिकतामा राखेर सिंचाइ प्रणालीको विकास गर्ने।
• प्रदेशस्तरका विद्युत आयोजनाहरुको विकास, अनुगमन तथा नियमन लगायत समग्र व्यवस्थापनको लागि प्रदेश ऊर्जा रणनीति तथा कार्ययोजना ल्याईने।
• संघीय सरकारसँगको सहकार्य र समन्वयमा “पूर्ण उज्यालो बागमती प्रदेश कार्यक्रम” मार्फत विद्युतको पहुँच नपुगेको क्षेत्रमा ग्रामीण विद्युतीकरण, सोलार मिनी ग्रीड वा अन्य वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोग गरी सबै घरधुरीमा स्वच्छ ऊर्जा पुर्याईने।
• नवीकरणीय तथा वैकल्पिक ऊर्जाको अधिकतम प्रयोग मार्फत ऊर्जा खपत विस्तार गरी पेट्रोलियम पदार्थ र एल.पि. ग्याँसको प्रयोगलाई विस्थापन गर्ने।

---